Aflevering 17
‘Als een UCL-studente in Woluwe ongewenst zwanger wordt, dan komt bij wijze van spreken de bomma mee op consultatie. Met de entourage van een meisje in Sint-Joost kan dat anders zijn.’ Hyperdivers Brussel? Dat zijn ook uiteenlopende visies op contraceptie, maagdelijkheid en abortus. Heel ernstig is de realiteit van vrouwenbesnijdenis.
In Brussel is er één Nederlandstalig abortuscentrum. Langs Franstalige kant is die zorg geïntegreerd in de zogenaamde Centres de Planning Familial, waar je naast arbortusartsen ook juristen, sociaal assistenten, psychologen, gynaecologen en verpleegkundigen vindt. Het zijn open huizen waar je vrij naar binnen loopt met zorgen over rekeningen, burenruzies, huisuitzettingen of de opvoeding van de kinderen. Medisch wordt er aangeklopt voor al wat raakt aan seksualiteit: contraceptie, zwangerschap en vragen over maagdelijkheid. Zijn het mannen die passeren, dan gaat het meestal over soa’s. In de Planning Familial Groupe Santé Josaphat in Schaarbeek zijn Rita Vanobberghen en Herman Van Herck huis- en abortusarts.
‘We zijn vooral een vertrouwenscentrum voor vrouwen’, opent Rita het gesprek. Met een publiek van Turken, Marokkanen of Turkssprekende Bulgaren spelen culturele gevoeligheden erg mee. Hoewel minder dan vroeger, blijft maagdelijkheid een van de bekommernissen. ‘Meisjes mogen dikwijls geen seks voor het huwelijk hebben’, aldus Herman. ‘En dus is er toezicht op het niet gebruiken van de pil. Jongens mogen daarentegen wel experimenteren. Bij hen zien we dan vooral problemen met soa’s. Opmerkelijk is dat bijna de helft van de Turkse en Marokkaanse jongvolwassenen aangeeft dat het om homoseksuele contacten ging. De andere helft komt onder druk van het Belgische liefje dat aandrong op een controle. Maar meisjes staan dus onder een veel grotere druk. Als ze dan plots ongewenst zwanger worden, dan krijgen ze dat niet verkocht in hun milieu. De jongen laat haar vallen en ze staat er alleen voor. Dit is toch wel een verschil met wat ik zie in de andere Planning Familial waar ik werk. In Woluwe ontvang ik UCL-studentes en expats. Als zij zwanger worden, dan komt bij wijze van spreken zelfs de bomma mee op consultatie. Hun omkadering is totaal anders.’
‘Soms kloppen moeders aan met de vraag naar een certificaat van maagdelijkheid voor hun dochter’, pikt Rita hierop in. ‘Vooral Turkse en Oost-Europese. Dat leggen ze dan nadien voor aan de toekomstige schoonfamilie. Tot een jaar geleden schreven we dat uit. We deden het voor het psychische welbevinden, omdat er anders een heel cultureel drama rond kan ontstaan. Maar wetenschappelijk is het onzin. Zo’n vliesje kan er zijn of niet zijn. Of tijdens een voorhuwelijks contact kan het gebeuren dat het vlies door een goed glijmiddel helemaal niet breekt. Ben je dan nog maagd? Of wat als dat koppel anale seks had, om zo het vlies te beschermen?’
‘We zijn gestopt met die certificaten’, zegt Herman. ‘Het is niet eens een medische vraag. Je kan nooit echt vaststellen of het vlies intact is of niet. Het heeft altijd al een opening gehad voor de evacuatie van het menstruatiebloed, en van nature kan die zo groot zijn dat er bijna geen vlies is. Kortom, het culturele vasthouden aan het idee dat er na de eerste penetratie bloed moet zijn, heeft geen enkele medische basis. De vraag naar maagdenvliesherstel is wel aanzienlijk verminderd. Maandelijks horen we dat nog hooguit één keer. Vroeger was dat meer.’
Eens getrouwd staan vragen over contraceptie al wat meer op de agenda. Ook hier, veel misverstanden en culturele barrières. Een hormonaal spiraal inbrengen ligt moeilijk, ook al ben je nadien vijf jaar gerust. Het probleem is dat je niet meer menstrueert, terwijl bloed net gezien wordt als reinigend. ‘Waar gaat dat bloed dan naartoe, denkt men’, vertelt Rita. ‘Is er dan geen vuil bloed dat zich opstapelt in mijn lichaam? Mijn uitleg kan soms niet opboksen tegen de jarenlange overtuiging dat een vrouw juist wel moet bloeden.’
Veel verhalen circuleren in de eigen bubbel. Dat je dik wordt van de gewone pil. Ook het prijskaartje speelt een rol. De pil wordt tot 26 jaar terugbetaald, daarna slechts gedeeltelijk. In die zin is contraceptie deels een armoedeprobleem en coïtus interuptus een vaak voorkomend, goedkoop alternatief. ‘Mon mari me protège’, heet dat dan. Maar ideaal voor de intimiteitsbeleving van het koppel is het niet.
Totdat het misloopt. ’Kinderen worden door God gepland’, zegt vroedvrouw Karlijn De Goede van het wijkgezondheidscentrum De Brug in Molenbeek. ‘De drempel voor abortus kan hoog zijn. Mensen zitten in een waardensysteem waardoor men het kind uiteindelijk behoudt, ook al is dit geen positieve keuze. De kracht van de groep kan zo groot zijn dat je als individu bijna niet meer bestaat.’
‘In de islam wordt abortus taboe na veertig dagen zwangerschap’, zegt Rita Vanobberghen. ‘Soms vraagt de vrouw of het een jongen of een meisje is. Jongens maken meer kans, omdat ze de mannelijke lijn garanderen. Maar daar gaan we niet op in. Dat zou feminicide zijn. Vrouwen verzwijgen ook vaak een zwangerschapsonderbreking voor hun man, omdat ze niet nog een kind willen waar ze alleen voor moeten zorgen. En bij Roemenen en Bulgaren zien we eerder abortusverzoeken vanuit een contraceptieredenering. Het is goedkoper dan de pil of er is de mythe dat de man onvruchtbaar wordt van de vrouwelijke hormonen die de pil bevat.’
Nog een trap hoger beland je bij het verhaal van vrouwenbesnijdenis. ‘Op tien zwarte vrouwen zien we er zeven à acht die besneden zijn’, geeft Karlijn De Goede mee. ‘Meestal gaat het om de lichtere vormen van besnijdenis. Ofwel is een stukje van de clitoris weg, ofwel de hele clitoris samen met de kleine schaamlippen. Veel vrouwen storten hun hart bij mij leeg. Ze ervaren geen genot of voelen zich schuldig omdat ze naar hun gevoel weinig aan hun man te bieden hebben. Het zijn bijzonder traumatiserende ingrepen, vaak in hun jeugd georganiseerd door vertrouwenspersonen in het herkomstland, maar soms ook onverwachts uitgevoerd tijdens een vakantie in Afrika. De ergste graad is infibulatie. Daarbij zijn de schaamlippen verwijderd en is de vagina bijna volledig dichtgenaaid. Mannen zijn er doorgaans niet voor te vinden. Het zijn vooral vrouwen (tantes) die in Afrika het systeem in stand houden. Soms is een operatie nodig om een vaginale bevalling mogelijk te maken. Het Sint-Pietershospitaal in Brussel-Stad is hiervoor dé referentie. De psychische last is enorm. Zo’n defibulatie kan ook gepaard gaan met schaamte, want plots ben je weer de promiscue vrouw.’
Geheel anders is het gesteld met de grootschaligere praktijk van jongensbesnijdenis. Als het bij vrouwen gaat om vernedering en genitale verminking, dan valt het bij jongens medisch gezien beter mee. De ingreep wordt door het RIZIF zelfs terugbetaald. ‘Die ingreep wordt in goede omstandigheden uitgevoerd en het risico op complicaties is minimaal’, weet dokter Herman Vanherck. ‘De medische literatuur is niet sluitend over het thema en haalt zowel argumenten pro als contra aan. Vanuit een hygiënisch standpunt verlaagt een besnijdenis de kans om op latere leeftijd soa’s door te geven. Anderzijds kan het meer inspanning vergen voor een orgasme, kan de penis minder gevoelig zijn of kunnen besneden mannen onaangename tintelingen ervaren. In het geval van seksuele disfunctie spelen vaak wel achterliggende oorzaken mee. Artsen dringen er ook op aan om de ingreep binnen de zes maanden na de geboorte te laten doen, zodat het kind geen trauma-ervaring opslaat. De besneden mannen die ik zie, hebben er doorgaans psychologisch geen last van. Integendeel. Het geeft hun het gevoel deel te zijn van een gemeenschap. Voor mij is het eerder een morele kwestie. Besnijdenis is iets dat jonge mensen zonder toestemming wordt opgelegd.’
Het debat, waar in Brussel en België vandaag nog een groot taboe op rust, raakt aan de vrije wilsbeschikking. IJsland overweegt om religieus geïnspireerde jongensbesnijdenis te verbieden. In België vindt moraalfilosoof Patrick Loobuyck dat het debat op zijn minst mag worden gevoerd. ‘Religie staat niet boven de VN-kinderrechten en de fysieke integriteit van een individu. Voor een besnijdenis is er een geïnformeerde toestemming nodig en dat kan niet in het geval van boorlingen of jonge kinderen.’
Bronnen:
- Interview Herman Van Herck, huisarts bij planning Familiale Groupe Santé Josaphat en planning familiale Woluwe, 14 oktober 2021
- Interview Karlijn De Goede, vroedvrouw in wijkgezondheidscentrum De Brug in Molenbeek, 29 december 2021
- Interview Rita Vanobberghen, huisarts bij planning Familiale Groupe Santé Josaphat, arts bij Geneeskunde voor het Volk in Schaarbeek en VUB-professor, 13 oktober 2021
- Interview Patrick Loobuyck, professor moraalfilosofie UGent, 21 oktober 2021