Aflevering 16

Brussel werd als gevolg van de migraties een behoorlijk religieus gewest. Wat zegt dit over genderrollen, huwen en scheiden in de stad? Religie en culturele tradities kunnen zinvolle houvasten bieden, toch hebben ze ook schaduwkanten. ‘Mon mari ne veut pas, madame.’

Terwijl België seculariseerde, werd Brussel als gevolg van de migraties een behoorlijk religieuze stad, met orthodoxen, moslims, evangelisten, protestanten en nieuwe katholieken in alle mogelijke gradaties. Wat zegt dit over genderrollen, huwen en scheiden in de stad? Religie en culturele tradities kunnen zinvolle houvasten bieden, toch hangen er ook schaduwkanten aan vast. En dan spreek je over sociale druk, isolement, verstoting en remmen op zelfontplooiing.

‘In ons wijkgezondheidscentrum De Brug in Molenbeek zien we veel isolement van jonge vrouwen, vooral dan onder de kersverse echtgenotes uit Marokko’, opent vroedvrouw Karlijn De Goede. ‘Hun man is doorgaans een jongen van hier. Niet zelden heeft hij een crimineel of een drugsverleden en woont hij nog bij zijn ouders. De jonge echtgenote wordt erg snel zwanger en ingeschakeld als poetshulp. Tijdens de zwangerschap gaat het meestal nog, omdat de man en de schoonfamilie nog betrokken zijn. Het wordt moeilijker na de bevalling. Dan breekt een periode aan met veel nazorg. De hormonale balans is uit evenwicht. Je moet uitzoeken of de borstvoeding aanslaat. Als je daar allemaal alleen voor staat en dat ook nog eens moet combineren met de zorg voor de man en de schoonfamilie, dan weegt dat erg door. Je wordt een tweederangspersoon. Die vrouwen zijn intens eenzaam en huilen vaak tijdens mijn consultaties.’

Psycholoog Redouan Ben Driss lijkt dit te bevestigen. ‘Die huwelijken met bruiden uit Marokko zijn zeker niet per se gedwongen huwelijken. De man die hier geboren is, mikt vooral op een traditioneel, geruststellend kader met een duidelijke rolomschrijving voor zijn vrouw. Veel van die jongens zijn koningen, en als het gezag van de vader helemaal wegvalt, worden het keizers die de autoriteit in het huishouden overnemen. Ze verloren de weg tijdens hun adolescentie. Ik behandel hen vaak voor psychoses of een drugsproblematiek. Een huwelijk met een importbruid gebeurt vanuit de redenering dat hij als getrouwde man zal kalmeren. Maar helaas loopt het dikwijls stuk. De echtgenote verwacht aanvankelijk dat ze zich verder kon emanciperen, maar achteraf moet ze voor alles toestemming vragen. Mag ik uit werken? Mag ik een cursus volgen? Zo belandt ze in een voorwaardelijke vrijheid die leidt tot veel intrafamiliaal geweld. Er zijn ook vrouwen die hier opgegroeid zijn en trouwen met een man die er hetzelfde verwachtingspatroon op nahoudt, maar voor de vrouwen uit Marokko is het nog moeilijker. Zij komen uit een andere wereld, kennen de taal niet en hebben weinig familiebanden.’

‘Veel andere vrouwen die we zien, werken niet of deden kortgeschoolde jobs’, vervolgt Karlijn. ‘Eens moeder stoppen ze snel met werken en is hun levensvisie geënt op zorg en moederschap. Als het eerste kind groter wordt, naar school gaat en de man uit werken is, wordt het plots saai. Een nieuw kind geeft dan levensinvulling. Elke boorling die er zo bijkomt is een afleiding, maar tegelijk een belasting. Voor de kinderen zelf is dat ook niet altijd een goede keuze, mede door de kleine huisvesting.’ ‘Voor veel vrouwen blijft het vechten’, meent ook Redouan. ‘Zeker, we zien nu ook derdegeneratiemeisjes die in Molenbeek samen met jongens theater maken. Maar een evidentie is het nog niet. Er is nog veel patriarchalisme, ook bij Belgen trouwens.’

Over alle culturen heen is de moderne man nog lang geen algemeen verschijnsel. Uiteraard is er een tendens naar meer gelijkheid, maar afgaand op cijfers van Statbel werkten 42,1 procent van de loontrekkende vrouwen in België in 2021 deeltijds. Voor mannen was dat slechts 11,6 procent. De voornaamste reden die vrouwen opgaven was de zorg voor de kinderen en hulpbehoevende familieleden.

Dat het niet eigen is aan (Belgo)-Marokkanen zie je ook in de vzw La Voix des Femmes in Sint-Joost. Sinds 1988 strijden zij voor gelijke kansen en emancipatie. Op hun sociaal-juridische dienst vangen ze onder meer slachtoffers van gedwongen huwelijken op. In 2021 klopten daar mensen uit 34 landen aan. ‘Huwelijksmigratie heeft vandaag hoge drempels’, legt coördinator Maria Miguel Sierra uit. ‘Om papieren te bekomen, moet je eerst vijf jaar met je man samenwonen. Komt het tot een breuk, dan kan je je voorwaardelijk verblijfsrecht verliezen. In dit systeem kan erg veel mislopen. Al die tijd ben je afhankelijk van de echtgenoot. Als de vrouw een geval van geweld kan bewijzen, dan kan – met de nadruk op kan – de Dienst Vreemdelingenzaken eventueel beslissen om haar verblijfsrecht te verlengen. Begrijp je hoe zwak haar positie is? Gedwongen huwelijken zien we vandaag meestal onder moslims. Sommige mannen van hier wensen een gelovige, traditionele metgezel en projecteren dat ideaalbeeld op de buitenlandse vrouw. In hun ogen is die nog niet door het Westen besmet. Die huwelijken gaan ook niet altijd gepaard met migratie. Ze kunnen evengoed in Brussel worden afgesloten. Zodra de vrouw uit haar rol stapt en de familie vindt dat de eer in het gedrang komt, treedt men op. De familie kan ook preventief te werk gaan door op vroege leeftijd een huwelijk af te sluiten om zo de maagdelijkheid van het meisje te vrijwaren. Religieuze huwelijken van minderjarigen zijn nog een andere strategie. Ze omzeilen het erkende civiele huwelijk, waarbij je pas vanaf je achttiende mag trouwen.’

Stik!

‘Ik zie zowel vooruitgang als resistentie’, analyseert Bachir M’Rabat van het Integratiecentrum Foyer in Molenbeek. ‘Het klopt allemaal. Je hebt hier gasten die verloren zijn, shit roken en bij wijze van geneesmiddel dan maar een vrouw uit Marokko importeren. Net zoals je de gast hebt die enkel de pure, vrome vrouw van hier wil. Maar al dat patriarchalisme is ook wel in beweging. Jongeren hebben met sociale media een bredere kijk op de wereld. We zijn er nog niet, maar vrouwen eisen meer hun plaats op. Vandaag trekt Foyer meer meisjes aan dan jongens. Vroeger moesten we daarover met de families onderhandelen. We organiseren gemengde workshops. Het beweegt, parallel met het feit dat jongens in vergelijking met meisjes nog steeds meer vrijheid krijgen.’

Een teken aan de wand zijn de vele echtscheidingen. Alleenstaande moeders met kinderen zijn een grote, vaak kwetsbare groep in Brussel. Tegelijk is het een signaal van emancipatie. ‘Ze pikken het niet meer dat hun man niet op de afspraak is, hen weinig steunt en hen met al de zorgtaken laat zitten’, vervolgt Bachir. ‘Gescheiden Marokkaanse tweedegeneratievrouwen durven wat hun moeders niet durfden. De eer schenden. En dat zal ook een impact hebben op de visie van hun kinderen. Ik voorspel dat de smet zal verminderen.’

Durven is wel het woord. De weg naar de vrijheid is een pad bezaaid vol twijfels en een financiële nachtmerrie. ‘Vrouwen die aan het scheiden zijn, maken zich zorgen over hoe ze alleen gaan leven of over het oordeel van de familie’, zegt Redouan Ben Driss. ‘Er is schaamte of angst om voor een losbandige door te gaan. Sommige huwelijken zijn bovendien intrafamiliaal en dus scheid je meteen van een deel van je familie. Het proces op zich kan mentaal loodzwaar zijn. Want scheiden in België is één ding. In het geval van een importhuwelijk moet je nadien ook in Marokko de scheiding aanvragen. Je blijft immers een Marokkaanse staatsburger. Doe je dat niet, dan verlies je bijvoorbeeld je rechten in geval van een erfenis.’

---

Bronnen:

• Interview Bachir M’Rabet, medewerker bij Integratiecentrum Foyer Molenbeek, 10 februari 2022
• Interview Karlijn De Goede, vroedvrouw in wijkgezondheidscentrum De Brug in Molenbeek, 29 december 2021
• Interview Maria Miguel Sierra, coördinator asbl La voix des femmes, 25 januari 2022 
• Interview Mehmet Koksal, journalist en redacteur magazine Etui, 17 oktober 2021
• Interview Redouane Ben Driss, psycholoog, Centrum voor Geestelijke Gezondheid, Laken, 25 november 2021
• Service du santé mentale Le Méridien (2021), Diagnostic communautaire 2018-2021. Saint-Josse-ten-Noode et les quartiers limitrophes de Schaerbeek (quartier Nord-Brabant et Josaphat). Rapport final.
• Vandecandelaere H. (2012), In Brussel. Een reis door de wereld. EPO, Berchem.