Good vs. Bad Move (deel 1) – Hyperdivers Brussel in 52 afleveringen

AFLEVERING 43 (BIS)

Hyperdivers Brussel? Dat zijn ook uiteenlopende visies op mobiliteit. En het gaat er hard aan toe sinds de uitrol van het nieuwe mobiliteitsplan Good Move dat de stad gezonder en veiliger wil maken. ‘Weg met de ideologische ayatollahs van Ecolo-Groen’. Vooral de gemeenteraden zijn het strijdtoneel geworden.

‘Publiekelijk reageren, doe ik niet meer’, zucht een schoolhoofd, ergens in Brussel. ‘Ik wil nu de leerlingen beschermen door de polarisering onder de ouders buiten te houden.’ De korte periode dat de straat voor de schoolpoort autoluw werd, bleek een verademing. Het lawaai van autoverkeer was geen stoorzender meer. ‘Veel van onze leerlingen leven in armoede, hebben een kleine bandbreedte en zijn extra gevoelig voor omgevingsprikkels. Maar door dit openlijk te zeggen, waaide ook de bagger binnen. Mensen die vonden dat het nieuwe circulatieplan moest worden teruggedraaid, reageerden furieus op onze sociale media. Ik kreeg te horen dat ik me met de kinderen moest bezighouden en niet met de omgeving. En dat een school neutraal moet zijn. Onder druk zette ik een stap terug. Vandaag is de rust weergekeerd, maar er is niet veel nodig om het vuur weer aan te wakkeren.’

Vandaag? Dat is april 2023, bijna een jaar na de uitrol van de eerste autoluwe wijk in het kader van het mobiliteitsplan Good Move. Dat plan omvat een pakket van vijftig maatregelen die het autogebruik in Brussel zeker niet onmogelijk wil maken, maar wel wil ontmoedigen, een plan richting meer autoluwte, leefbaarheid, veiligheid en betere lucht, waarbij de auto geen koning meer is, wel een gast.

Good Move wil onder andere nog meer openbaar vervoer, minder bovengrondse parkeerplaatsen, extra stimulansen voor autodelen en goed uitgebouwde netwerken van fiets- en voetgangersassen. Maar vooral de circulatieplannen – een van de vijftig maatregelen – kapen de aandacht. Die moeten tegen 2030 vijftig autoluwe wijken creëren. Binnen elke wijk is bestemmingsverkeer toegelaten, maar worden automobilisten die ze als short cut gebruiken via een systeem van filters en eenrichtingsstraten omgeleid naar verkeersassen buiten de wijk. Met de uitrol van de circulatieplannen ontstond ook het protest, de woede en een giftige sfeer. Het schoolhoofd is niet de enige die anoniem wil blijven. ‘Noem me maar Yasmina in jouw tekst’, zegt ze. ‘Er hangt een toxisch politiek klimaat in mijn gemeente. Ik word onder een vergrootglas gehouden en moet oppassen met wat ik zeg, anders kan mijn echtgenoot hier helemaal niets meer gedaan krijgen.’

Hoe het begon

Nadat de Brusselse regering het mobiliteitsplan in 2020 had goedgekeurd, lanceerde het Gewest een oproep en namen enkele gemeenten de voortrekkersrol op zich in elf wijken. Het Gewest schakelde studiebureaus in om samen met de gemeenten de autoluwe wijken uit te denken. Burgers die wilden en geïnformeerd waren, konden tijdens info- en participatiesessies hun ei kwijt. Finaal beslisten de schepencolleges over een politiek compromis. In de zomer van 2022 werd dan de eerste golf van circulatieplannen gelanceerd. Het principe steunde op een heilige drievuldigheid: telkens enkele maanden testen, de resultaten meten en bijsturen waar nodig.

PS-burgemeester Catherine Moureaux was in Molenbeek de eerste die na enkele bewonersklachten haar staart introk. Na een testfase van amper drie weken werd een verkeersfilter in de Maritiemwijk weer weggehaald. Het ging toen nog niet om een van de elf circulatieplannen die door het Gewest werden ondersteund. De filter was door de burgerbeweging Filter Café geplaatst, met steun van het schepencollege en na een participatietraject met de inwoners. ‘De stopzetting was vreemd’, vindt Wiet Vandaele van Heroes for Zero, een vzw die in Brussel ijvert voor nul verkeersdoden en door de tegenstanders van Good Move wordt weggezet als een gesubsidieerde lobby van het kabinet van de minister van Mobiliteit Elke Vanden Brandt (Groen). ‘Die filter maakte het voor transitverkeer onmogelijk om van de Leopold-II-laan dwars door de wijk naar de Picardstraat te rijden. Het protest was opmerkelijk, omdat deze verkeersknip niet de eerste was. Tijdens de vorige legislatuur werden er in het kader van een wijkcontract al twee dergelijke filters geïnstalleerd. Ze leverden onder meer de inrichting van het Mexicoplein op. Dat verliep zonder rumoer, meer nog: de bewoners zijn daar vandaag tevreden over. Het principe werd dus al langer toegepast, maar blijkbaar was de derde filter er te veel aan.’

Het was Kuregem dat pas echt het vuur aan de lont stak. Na anderhalve maand begonnen sommige inwoners de tijdelijke proefopstelling van het circulatieplan te saboteren. Ze overschilderden verkeersborden, rukten signalisatiepanelen uit en schreeuwden moord en brand over de lelijke, maar tijdelijke betonblokken die het beeld van de Gazastrook opwekten. De politie keek de andere kant op en op 15 september 2022 strandde de testfase tijdens een bijzonder woelige gemeenteraad. Normaal gezien moest er worden gedebatteerd over de lancering van het veiligheidsplan Respect 1070, dat de schoonmaak van straten en pleintjes beoogde. Door intimidatie en oorverdovend getier koos PS-burgemeester Fabrice Cumps uiteindelijk het zog van Catherine Moureaux.

Intussen kreeg het verzet vorm op Facebook. Het Comité Non au Plan Good Move is tot op heden een van de belangrijkste platforms dat ageert op een gewestelijk niveau. Daarrond draaien tal van lokale satellietcomités. In de posts worden andersdenkenden geweerd en floreren de icoontjes van spierballen. Aanvankelijk ging het er in deze digitale bubbels bij momenten heel agressief aan toe. Denk aan de foto van een automobilist die opgelucht naar zijn hart grijpt, zodra hij beseft dat hij slechts een fietser en geen dier heeft aangereden. ‘Hoe hij op dat soort posts terugblikt’, vraag ik aan Lucien Beckers van die andere belangrijke Facebookgroep L’automobiliste en a marre. ‘Eerst waren we een open groep en konden onze moderatoren de vele reacties niet bijbenen. We hebben het trachten op te lossen door een lidmaatschap en een gedragscode aan de Facebookpagina te koppelen.’ Een deel van de verantwoordelijkheid legt hij verder in de schoot van de voorstanders. ‘De haatboodschappen werden vaak door de gesubsidieerde lobby van de overheid geplaatst. Denk aan de verschillende fietsverenigingen bijvoorbeeld. Zo wilden ze ons in diskrediet brengen.’

De oktoberrevolutie

‘Wat in Kuregem lukt, moet ook hier kunnen’, dacht men nadien in Jette en Schaarbeek. Er ontstond een patroon van petities opstellen en gemeenteraden overstemmen. Na een testfase van drie weken hield burgemeester Claire Vandevivere (LB Jette) het minicirculatieplan van de Lecharlierwijk voor bekeken. Het ging om een initiatief dat nog vóór de gewestelijke oproep was gestart. ‘Twee jaar voorbereidingswerk dat met het badwater wordt weggespoeld’, betreurden de voorstanders. In de Schaarbeekse Berenkuilwijk werd in dezelfde maand oktober een voorlopig hoogtepunt bereikt. Tijdens schermutselingen raakten één brandweerman en twee politieagenten gewond. Tegenstanders droegen uitgerukte signalisatieborden als trofeeën de helling op en wierpen ze op het Colignonplein voor het gemeentehuis op een stapel. Politici van de oppositiepartijen MR, PS en PTB vonden het een sprekend decor voor selfies. Die avond besliste het bestuur om dat onderdeel van het circulatieplan al na twee dagen voorlopig in de ijskast te steken, nadat de onderdelen in de Azalea- en de Koninklijke Sint-Mariawijk wél succesvol waren doorgevoerd.

Ook minister-president Rudi Vervoort (PS) gaf zijn zegen aan aarzelende burgemeesters. ‘Is er geen probleem, dan is er geen reden om te stoppen. Maar waar Good Move spanning veroorzaakt, is het beter om niet te volharden. Belangrijk is dan om eens diep te ademen, voordat we verder werken aan het plan.’ Experten allerhande klaagden in dat klimaat twee dingen aan. Zo stelde VUB-politicoloog Dave Sinardet: ‘Door toe te geven aan geweld en de plannen in te trekken, wordt geweld juist gelegitimeerd.’ En Yasmina: ‘Uit zoveel onderzoek blijkt dat je tijdens testfases minstens zes maanden moet volhouden. Na twee maanden bereikt de sfeer een dieptepunt en vanaf dan gaat het beter. Voorwaarden zijn wel dat de politieke meerderheid in geval van protest het plan als één blok blijft steunen, dat ze de dialooglijn openhoudt om eventueel gericht bij te sturen, dat de door vandalen aangerichte schade meteen wordt gerepareerd en dat de politie de handhaving van het plan garandeert, eerst preventief, daarna met boetes. In Kuregem werd geen enkel onderdeel van deze strategie vervuld. In Brussel-centrum zagen we net het omgekeerde.’

Het bekladden van verkeersborden en verslepen van betonblokken en bloembakken waaide inderdaad ook naar de Vijfhoek over. Daar hield PS-burgemeester Philippe Close wél het been stijf. ‘Toen we het circulatieplan op 16 augustus 2022 uitrolden, hadden we overal voelsprieten in de wijken’, vertelt schepen van mobiliteit Bart Dhondt (Groen). ‘Stewards en ook de fietsbrigade van de politie waren goud waard. De sabotage aan de filters en verkeersborden in de Zennewijk werd meteen hersteld en zoveel als mogelijk gingen we ter plaatse of organiseerden we meetings om te luisteren en bij te sturen. Op drie plekken hebben we de vrijgekomen ruimte ook direct teruggegeven aan de inwoners, bijvoorbeeld met banken in de Zennestraat en met een vernieuwd en groter skatepark langs de Kapellekerk. Zo toonden we waarom we het deden.’

Ook Elsene lanceerde een autoluwe wijk rond de vijvers aan het Flageyplein en weerstaat voorlopig aan de petities van de tegenstanders. Andere gemeenten zijn beducht voor het mobiliteitshooliganisme en balanceren tussen voorzichtigheid en gestaag verder werken aan de mobiliteitsstudies. Sint-Lambrechts-Woluwe zette bijvoorbeeld de studie een poos on hold. ‘Het is illustratief voor de patchwork-situaties waarin we zijn aanbeland’, meent Grégoire Legrain, een burger die in de gemeenteraad van Vorst twee pro-Good-Move-interpellaties organiseerde. ‘In onze gemeente ligt nog geen concreet plan op tafel, maar er is wel een groep die ageert tegen het globale mobiliteitsplan. Zo trekt advocate Cécile Vrignon de reactionaire Facebookgroep Forest Partagé. Daarin wordt het status quo verdedigd en wil men bewijzen dat Good Move onpopulair is, de armen verdringt en de (Vlaamse) bobo’s bedient.’

Overigens redigeerde Cécile Vrignon ook een gemeenteraadsinterpelatie tegen een klein circulatieplan rond de Broustinlaan in Jette en Ganshoren. ‘De gemeenteraden zijn het strijdtoneel geworden’, stelt Wiet Vandaele. ‘Tegenstanders trekken van gemeenteraad naar gemeenteraad, of die nu in Ganshoren, Vorst, Molenbeek of Elsene doorgaat. En tijdens die zittingen gaat het nauwelijks nog over mobiliteit of de concrete effecten van de filters, wel over hoe men zich voelt.’

April 2023

In april 2023 is het zo ontspoord dat de burgemeester van Schaarbeek Cécile Jodogne (DéFi) en de Anderlechtse schepen van Mobiliteit Susanne Müller-Hübsch (Groen) in Bruzz getuigen. Tijdens gemeenteraden worden anti-Good-Move-affiches meegebracht, ook al staat het thema niet op de agenda. Zodra ze het woord neemt, wordt de politieke meerderheid uitgejouwd en soms bedreigd. Sommige gemeenteraadsleden durven niet meer spreken. Een harde kern van tegenstanders trekt van de ene naar de andere gemeente, zoals een reizend circus. Het debat wordt onmogelijk gemaakt en ontketend gedrag ondermijnt de werking van de lokale democratie.

Op de socials van de anti’s gonst het van de hitsigheid en is Good Move intussen een containerbegrip geworden. Al wat raakt aan parkeerplaatsen en mobiliteit wordt ermee geassocieerd en werkt als een rode lap op een stier. Als de gemeente Anderlecht op vraag van de bewoners van de tuinwijk Moortebeek wil investeren in een lokaal circulatieplan om transitverkeer buiten te houden, dan valt dat voor de anti’s onder de noemer Good Move, ook al staat het daar los van. Veelzeggend is het protest tegen wat in de Essegemwijk in Jette gebeurt. Opnieuw heeft dat niets met Good Move te maken, wel met een wijkcontract dat al vele jaren loopt. De sociale woonblokken worden gerenoveerd en de erg verschraalde ruimte errond heraangelegd. Daarbij verhuist de openluchtparking naar een gerenoveerde ondergrondse parking, zodat er geen parkeerplaatsen verdwijnen. Een uitgesproken sociaal project dat jarenlang leunde op participatietrajecten. Toch trekt het een zwerm anti-Good-Movers aan die aanklagen dat de gemeente parkeerplaatsen schrapt en de wijk wil gentrificeren. Afgaand op de handtekeningen van hun petities hebben velen niet eens iets met de wijk te maken.

Zeventig jaar autobeleid rol je niet zomaar op. Wat leeft er in de diepte, een goed jaar voor de verkiezingen van 2024?

Bronnen:

‘Buurt Schaarbeekse Berenkuil mobiliseert tegen circulatieplan’, Bruzz, 24 oktober 2022.
‘Circulatieplan? Wie in Brussel het recht in eigen handen neemt, krijgt zijn zin’, De Standaard, 26 oktober 2022.
‘De strijd om de straat’, De Standaard, 22 mei 2021.
Facebookgroep Comité Non au Plan Good Move.
‘Iedereen weet nu: een betonblok zal Kuregem niet redden’, De Standaard, 23 september 2022.
Interview Grégoire Legrain, Good Move, 9 februari 2023.
Interview Lucien Beckers, vzw Mauto Défense en Facebookgroep L’automobiliste en a marre, 15 februari 2023.
Interview Wiet Vandaele, vzw Heroes for Zero, 23 februari 2023.
Interview Bart Dhondt, schepen van Mobiliteit Brussel Stad, 8 maart 2023.
Interview Cécile Jodogne, burgemeester van Schaarbeek, 18 april 2023.
‘Nu ook vandalisme tegen circulatieplan van Stad Brussel’, Bruzz, 28 oktober 2022.
Sommige collega’s durven niets meer te zeggen’, Bruzz, 29 maart 2023.
‘Vervoort roept op tot pauze ‘betwiste’ circulatieplannen Good Move’, Bruzz, 28 oktober 2022.
‘Wijken autoluw maken doe je in Brussel niet zonder verzet’, De Standaard, 27 oktober 2022.
‘Zo had Brussel Good Move moeten aanpakken’, Bruzz, 16 november 2022.